Niewiele było i jest na świecie zjawisk tak egalitarnych, jak cenzura dokonywana z punktu widzenia moralności. Przynajmniej jeśli uznamy, że ocenianie jakiegokolwiek utworu z perspektywy poczucia moralności konkretnej grupy nie jest z definicji nieegalitarne. Po prawdzie – jest, ale taka konstatacja nie służy temu wstępowi. Nie pozwólmy więc, by wstrzymały nas zasadne wątpliwości, i wróćmy na właściwe tory. A nawet lepiej – przejdźmy od razu do kina.

Na przestrzeni ponadstuletniej historii kina rozmaite organizacje cenzorskie w swej ocenie filmów rzadko brały pod uwagę ich wartości artystyczne i rozrywkowe, personalia twórców czy gatunek. Cenzurze – bądź ocenie, w przypadku organizacji, które formalnie nie były instytucjami cenzorskimi – podlegały filmy i wielkie, i błahe, dostarczające przedniej rozrywki i nużące, produkowane przez czołowe wytwórnie i niewielkie przedsiębiorstwa filmowe, tworzone przez hołubionych filmowców i bezimiennych reżyserów etc. Jedną z instytucji parającym się opiniowaniem filmów i niebaczących przy tym na nic, poza ich wymiarem moralnym, był amerykański Narodowy Legion Przyzwoitości (National Legion of Decency), zwany również – po prostu – Legionem Przyzwoitości.

Legion Przyzwoitości został powołany do życia pod koniec 1933 roku z inicjatywy amerykańskiego episkopatu Kościoła Katolickiego w celu oceny wyświetlanych w USA filmów pod kątem ich zgodności z katolicką moralnością, zwłaszcza w odniesieniu do takich kwestii, jak seks, nagość i przemoc. Pracownicy nowojorskiego biura Legionu oceniali dostarczone im przez producentów i dystrybutorów filmy po tym, jak te zostały zaakceptowane przez administrację tzw. kodeksu Haysa, lecz przed ich wprowadzeniem do kin.

System klasyfikacji filmów przyjęty przez Legion pozostał zasadniczo niezmienny przez cały okres funkcjonowania tej organizacji. Zasadniczo, ponieważ pod koniec 1957 roku wprowadzono nową podkategorię A-III, a w połowie 1963 roku dotychczasową kategorię S.C. (Separate Classification) – stosowaną od 1956 roku – przemianowano na podkategorię A-IV.

Ostateczny system klasyfikacji Legionu przedstawiał się następująco:

Kategoria A: Filmy niebudzące obiekcji pod względem moralnym.

Podkategoria A-I: Odpowiednie dla wszystkich widzów.
Filmy niezawierające elementów niebezpiecznych pod względem moralnym dla przeciętnej widowni, zarówno dorosłych, nastolatków, jak i dzieci.

Podkategoria A-II: Odpowiednie dla dorosłych i nastolatków.
Filmy same w sobie moralnie nieszkodliwe, lecz z racji tematu lub sposobu jego ujęcia wymagające pewnego stopnia dojrzałości i doświadczenia, które winni posiadać dorośli i nastolatkowie.

Podkategoria A-III: Odpowiednie wyłącznie dla dorosłych.
Filmy wymagające dojrzałości osądu, wspieranej przez stabilność emocjonalną oraz wiedzę na temat i zrozumienie podstawowych prawd chrześcijańskich i wartości moralnych.

Podkategoria A-IV: Odpowiednie wyłącznie dla dorosłych z dodatkowymi zastrzeżeniami.
Filmy, które choć nie są szkodliwe same w sobie, wymagają ostrożności oraz analizy i wyjaśnienia jako środka zabezpieczającego przed złą interpretacją i wyciągnięciem fałszywych wniosków przez niedoinformowanych.

Kategoria B: Filmy budzące częściowe obiekcje pod względem moralnym.
Filmy zawierające elementy, które mogą wyrządzić poważne szkody w zakresie chrześcijańskiej moralności i tradycyjnie akceptowalnych wzorców zachowania moralnego.

Kategoria C: Filmy potępione (condemned).
Filmy, które ze względu na temat lub sposób jego ujęcia zostały opisane przez Ojca Świętego jako z całą pewnością złe.

Przedstawiciele i sympatycy Legionu niejednokrotne podkreślali, że nie jest on instytucją cenzorską, lecz klasyfikacyjną. W praktyce jednak uzyskanie przez film nieprzychylnej oceny często prowadziło do negocjacji pomiędzy jego producentami lub dystrybutorami i przedstawicielami Legionu oraz dostosowania filmu do ich obiekcji, by uzyskał on łagodniejszą klasyfikację. Producenci i dystrybutorzy zgadzali się na wprowadzanie do filmów sugerowanych zmian, obawiając się, że jeśli jakiś tytuł nie uzyska akceptacji Legionu, straci sporą część widowni – nie tylko katolickiej, bowiem działania organizacji wspierały także protestanckie i żydowskie grupy wyznaniowe i organizacje.

Większość filmów znajdujących się w ofercie dużych amerykańskich producentów i dystrybutorów przechodziła ocenę Legionu pozytywnie, bądź przy pierwszej ewaluacji, bądź to po wprowadzeniu sugerowanych zmian. Przeważająca większość filmów, które zostały przez tę organizację potępione, pochodziła od mniejszych, niezależnych dystrybutorów i była produkcjami zagranicznymi.

Poniżej przedstawiam subiektywny wybór dziesięciu filmów potępionych przez Legion (kategoria C) oraz dziesięciu takich, które zostały uznane za budzące częściowe obiekcje pod względem moralnym (kategoria B). Na listach znajdują się filmy, które cenię, klasyki, zarówno kina gatunkowego, jak i art-house’owego, a także przedstawiciele wczesnego kina eksploatacyjnego. Filmy wymieniam w kluczu chronologicznym, każdorazowo też przytaczam krótkie uzasadnienie zawarte w publikacjach Legionu.

DZIESIĘĆ FILMÓW Z KATEGORII C

Trzecia płeć (The Third Sex, AKA: Children of Loneliness)
1934, USA, reż. Richard C. Kahn

Zastrzeżenia: Wysoce kontrowersyjna tematyka tego filmu – dotycząca perwersji – oceniana jest jako moralnie niebezpieczna i nieakceptowalna w rozrywkowym medium masowym. Co więcej, teza została zaprezentowana w sposób wzbudzający sympatię dla niemoralnego rozwiązania problemu rodzinnego i społecznego.

Narkotykowe szaleństwo (Reefer Madness, AKA: Tell Your Children)
1936, USA, reż. Louis J. Gasnier

Zastrzeżenia: Film podejmuje tematykę handlu, zażywania i złych efektów marihuany; sugestywne sceny i implikacje.

Zastrzeżenia: Tematyka filmu i sposób jej ujęcia, prezentowane w aurze zmysłowości, koncentrują się wyłącznie na sugestywnych kostiumach, dialogach i sytuacjach. Na gruncie rozrywki filmowej mnogość i natężenie budzących zastrzeżenia elementów tego filmu stanowią otwarte naruszenie chrześcijańskiej i tradycyjnej moralności.

Zastrzeżenia: Rażąco nieprzyzwoite i nieobyczajne podejście tego filmu do kostiumów, dialogów i sytuacji sprawia, że jest on zupełnie nie do zaakceptowania z moralnego punktu widzenia w rozrywkowym medium masowym.

Zastrzeżenia:  Tematyka tego filmu jest rozwijana w atmosferze całkowitej dwuznaczności moralnej. Jej ujęcie jest rażąco sugestywne i celowo pornograficzne. Jest to zupełnie nie do zaakceptowania w rozrywkowym medium masowym.

Zastrzeżenia: Ze względu na nagość zawartą filmie, który nie uzyskał aprobaty Amerykańskiego Stowarzyszenia Filmowego, wyświetlanie go w celach rozrywkowych jest niedopuszczalne.

Zastrzeżenia: Ten polski dramat o klasztorze zakonnic, które rzekomo padają ofiarą opętania przez Diabła, jest fikcjonalną wariacją na temat wydarzenia, które miało miejsce w XVII wieku w Loundon we Francji. W toku prac nad dramatem jego reżyser nie tylko przeinaczył fakty historyczne, ale także stworzył film wyraźnie antyreligijny. Podstępny atak tego filmu na chrześcijaństwo i judaizm jest niepokojący tym bardziej, że jego wizualne piękno oraz wyjątkowa reżyseria i aktorstwo mogą zwieść i zdezorientować niezbyt wnikliwego widza. W kraju powstania (Polsce) film został zinterpretowany jako narzędzie ateistycznej propagandy; fakt jego wyświetlenia w Ameryce powinien wzbudzić nie mniejsze obawy opinii publicznej.

Zastrzeżenia: Rozwinięcie tematyki filmu cechuje sadystyczna fiksacja na punkcie zła. Poprzez celową nieobecność opozycyjnej idei, mianowicie że człowiek może być obiektem boskiego odkupienia, film przeradza się w pozbawiony jakiejkolwiek nadziei akt oskarżenia ludzkiej godności. Co więcej, film przepełniony jest nieuzasadnioną symboliką seksualną i bluźnierczym odniesieniami.

Zastrzeżenia: Film jest trylogią rzekomo stylizowaną na dzieło Boccaccia. Przedstawienie tego typu historii w rzeczonym filmie przekłada się na koncentrację na obrzydliwie sugestywnych wydarzeniach, kostiumach, sytuacjach i dialogach. Ponadto jeden z aktów filmu stanowi parodię małżeństwa, której nie ratuje patetyczne zakończenia, zaś akt finałowy to właściwie „świński żart” z seksu i religii.

Zastrzeżenia: Film, będący obsceniczną i bluźnierczą wyprawą do świata perwersji, oferuje widowni możliwość obejrzenia zła dla samego tylko obejrzenia zła. Komentując znaczenie i wartość życia, reżyser opowiada się za cyniczną filozofią beznadziei, absurdu i pesymizmu. Film wykorzystuje sugestywność kostiumów, dialogów i sytuacji w celu przykucia niezdrowego zainteresowania widzów.

DZIESIĘĆ FILMÓW Z KATEGORII B

Zastrzeżenia: Niska moralność, zasady i zachowanie głównych postaci przedstawionych w filmie; sugestywne implikacje; atrakcyjne przedstawienie niemoralnego charakteru drugoplanowej postaci historii.

Zastrzeżenia: Sugestywne tańce i kostiumy; niski ton moralny; samobójstwo w rozwiązaniu fabuły.

Zastrzeżenia: Sugestywna sekwencja.

Zastrzeżenia: Sugestywne sekwencje.

Zastrzeżenia:  Film ten, choć rzekomo jest komedią, zawiera elementy, które uznawane są za poważną obrazę dla chrześcijańskich i tradycyjnych standardów moralności i przyzwoitości. Ponadto koncentruje się on niemal wyłącznie na obrzydliwie sugestywnych kostiumach, dialogach i sytuacjach.

Zastrzeżenia: Sugestywne kostiumy i sytuacje.

Zastrzeżenia: Film ten jest całkowicie fikcyjną historią wielkiej postaci ze Starego Testamentu. Pod przykrywką dramatu religijnego próbuje opowiedzieć historię duchowego odnowienia. Wartościowa tematyka zostaje w nim jednak podważona przez sposób jej ujęcia, który wykorzystuje przesadną zmysłowość w kostiumach, tańcach i sytuacjach. Jako spektakl rozrywkowy, którego reklamy mają na celu przede wszystkim ściągnięcie widzów do kin w okresie świątecznym, film ten stanowi poważną zniewagę dla judeo-chrześcijańskiej idei skromności i przyzwoitości.

Zastrzeżenia: Tematyka filmu – wojeryzm – rozwijana w atmosferze sadyzmu jest rzeczą budzącą poważne zastrzeżenia w rozrywkowym medium masowym. Ponadto film zawiera sugestywne kostiumy i sytuacje.

Zastrzeżenia: Drugi epizod tego trzyczęściowego horroru w sposób niebezpieczny koncentruje się na erotyce i brutalnych szczegółach sadyzmu.

Zastrzeżenia: Ten pretensjonalny spektakl historyczny jest wysoce gorszący ze względu na to, że przez cztery godziny trwania ciągle akcentowane są w nim nieprzyzwoite kostiumy. Sugestywne pozy, tańce i sytuacje dopełniają listy zarzutów. Aprobując ten film, administracja kodeksu producenckiego Amerykańskiego Stowarzyszenia Filmowego (MPAA) sprzeniewierzyła się swym obowiązkom względem widowni filmowej. Należy także odnotować, że prasa, również tak zwana prasa rodzinna, tygodniami próbowała tak zaprogramować widownię, by ta nie oczekiwała od filmu wiele więcej poza sensacyjnym seksem.

Post Scriptum: Wszystkich zainteresowanych klasyfikacjami filmów poddanych przez Legion ewaluacji w latach 1936-1959 odsyłam do publikacji Motion Pictures Classified by National Legion of Decency, February, 1936 – October, 1959 dostępnej w zasobach Internet Archive.

Tekst pochodzi z 2019 roku.